گزارش مراسم مجازی مرحله‌ی اول

به نقل از ستاد خبری ششمین دوره جایزه شعر احمد شاملو، مراسم نشست خبری داوران و معرفی برگزیدگان مرحله اول این دوره جایزه در پی محدودیت‌های کرونایی، به روال هر سال برگزار نشد و ناگزیر سخنرانی داورها و شعرخوانی برگزیدگان در قالب ویدئوهای از پیش ضبط‌شده روی سایت رسمی این جایزه به نمایش درآمد.

هوشنگ چالنگی از داوران مرحله اول جایزه در ویدئویی درباره تجربه‌اش از داوری در این دوره جایزه گفت: مجموعاً حدود ۱۶۹ کتاب برای بررسی به من داده شده بود که در طول بیش از ۶۰ تا ۷۰ روز آن‌ها را بررسی کردم. برای بالا بردن دقت کار و اینکه حقی از کسی ضایع نشود، اکثر کتاب‌ها را چند بار خواندم. از این رو انتخابی که داشته‌ام، انتخابی عادلانه و دقیق بوده است. خوشبختانه نتیجه به شکلی بود که دیگر داوران و همکاران عزیز هم به تعدادی از همان کتاب‌هایی که من امتیاز داده بودم، امتیاز بالاتر داده بودند. از میان انتخاب‌های من، سه یا چهار اثر با دیگر داوران مشترک بود. جالب است در دوره‌ای دیگر هم که من داور بودم، باز به همین ترتیب انتخاب‌هایم با یکی از داوران جوان مشترک بود و خوشحال شدم که معیارهای ما قدیمی‌ترها با شعرشناسان جوان هم‌خوانی دارد.

وی درباره کیفیت کارهای رسیده نیز گفت: در میان مردم، هم مخاطبان شعر بسیارند و هم شاعران. افراد زیادی در این زمینه مطالعه کرده‌اند و به این علت، خواه‌ناخواه تعداد آثاری که از غنا و سطح بالایی برخوردارند قابل توجه است. فکر می‌کنم شماری از مخاطبان شعر تعدادی از کارهایی که به آن‌ها امتیاز بیشتری دادم را می‌پسندند. چرا که این آثار به لحاظ هستی‌نگری، غنای کار و انسانی بودن قابل توجه بودند.

این شاعر پیشکسوت درباره معیارهای داوری بیان کرد: ما حدود هشت، نه سطح بین خودمان مطرح کرده بودیم، از جمله پرداختن به مسائل انسانی، مسائل اجتماعی و تاریخی که به نظر من همه این‌ها در کار غنایی می‌تواند انعکاس پیدا کند. البته شاعرانگی شعر برای من اهمیت ویژه‌ای دارد، شعر جهان هم اینگونه است. اگر شعری اجتماعی باشد ولی جنبه‌های شاعرانه آن ضعیف باشد، بی‌فایده است. چیزی که شاعر سطح بالا حتماً به سراغش می‌رود. برای بعضی شعر انعکاس وضعیت اجتماعی است حتی اگر به لحاظ شعری اثر ضعیفی باشد. من معتقدم که شعر باید هستی‌نگری کلی بشری داشته باشد و این شامل متر و معیارهای اجتماعی هم می‌شود. به همین دلیل است که شعر شاملو در ذهن‌ها و یادها می‌ماند. چرا که گویی کل رنج بشری را شامل می‌شود و یا موضوعش می‌تواند در طول تاریخ تکرار شود. شعر خواه ناخواه به سمت جامعه‌نگری می‌رود اما این زمینه شعر است و یک شاعر آگاه می‌داند که باید از این بستر به شکلی استفاده کند که جنبه غنا و شاعرانگی آن هم حفظ شود.

علی ثباتی دیگر داور این جایزه نیز در صحبت‌هایی گفت: مشکلاتی در داوری وجود داشت. تعداد مجموعه‌ها زیاد و زمان ما کم بود. یا باید اجبارا با سرعت کل مجموعه را می‌خواندیم یا شعرهایی را به صورت رندوم انتخاب می‌کردیم که هردو مشکلاتی دارند. یکسری معیار هم نهاد جایزه مشخص کرده بود که باید مد نظر قرار می‌گرفت که آنها هم به نوبه خود کار را سخت می‌کردند. حساسیت دیگر اسم خود احمد شاملو به عنوان کسی که اعتبار جایزه به اوست. صحبت از کسی است که یک تنه زبان و ادبیات فارسی را به اندازه یک نسل جلو برد.

وی افزود: ما در دوره‌ای هستیم که شاعران تا اندازه‌ای از معیارهای شعر احمد شاملو دور هستند، من‌جمله حساسیت تاریخی، برخورداری از آگاهی قبلی و شعری که درباره وضعیت تاریخی و اجتماعی خود پرسشگر باشد. متأسفانه خیلی کمتر می‌بینیم. ما عمدتاً سه گرایش عمده شعری داشتیم. یکی شعر ناب که محور تخیل‌محور بودن دارد، شعر تجربی که شامل کارهای زبان‌مدار است، و شعر مبتنی بر گفتار که شعرهای مضمون پرداز است.

وی درباره معیارهای داوری خود نیز بیان کرد: خیلی سعی کردم اسیر نام‌ها نشوم. ضمن لحاظ کردن اعتبار اسمی افراد، سعی کردیم نام افراد تأثیری در داوری نداشته باشد. برای من شاملو آگاهی تاریخی است. نه اینکه صرفاً از یکسری اصطلاحات استفاده کنیم، بلکه شعری که تجلی پدیدارشناسانه یک دوران مشخص که با ادوار دیگر فرق دارد باشد و این شناسنامه اصلی شعر شاملوست و سعی کردم این را هم در داوری هم لحاظ کنم.

ثباتی در پایان از یک اتفاق در جریان شعر اظهار خوشحالی کرد و گفت: برای خود من گرایش به منظومه‌آفرینی با درونمایه‌های ثابت در میان شاعران جوان‌تر مهم بود و این نشان می‌دهد شعر ما از امتناع کاملی که از هرگونه پیچیدگی و ظرافت اندیشه که در شعر ساده‌نویسی می‌دیدیم و از طرف دیگر تن‌زدن از وضعیت تاریخی و اجتماعی و سیاسی در حال گذر است و به کمک منظومه سازی شعر ما به سمت پویا شدن می‌رود. اینکه فرم انتقادی داشته باشد و خود را ملزم به فاصله گذاری و تفاوت گذاری با معنا می‌داند و این شعر ما این فرصت را دارد که روی آگاهی تاریخی ما اثر بگذارد و امیداورم این ادامه پیدا کند.

در ادامه ویدئوی احمد پوری دیگر داور این جایزه پخش شد. پوری صحبت‌های خود را اینگونه آغاز کرد: امسال ششمین سال برگزاری جایزه شعر شاملوست. در این شش سال دست اندرکاران جایزه نشیب و فرازهای زیادی داشتند. انتقاداتی شد که به نظر ما بسیار طبیعی است. از بعضی آموختیم و سعی کردیم به کار ببریم. برخی از نظرها هم از سر هیجان و بی‌صبری و یک مقدار از سر بی‌مهری بود. ولی ما تا به امروز از مجموعه کار خود راضی هستیم.

وی افزود: امسال نزدیک به ۱۷۰ اثر به جایزه رسید. کتاب‌های شعری که در سال ۱۳۹۸ به چاپ رسیده بودند، در یک مرحله نسبتاً طولانی توسط سه داور بررسی و نزدیک به ۱۶ کتاب انتخاب شد. درباره معیارهای انتخاب داوران در بیانیه به نکات لازم اشاره شده است.

 پوری ادامه داد: خوشبختانه امسال به نظر می‌رسید شعرها جهش قابل توجهی نسبت به سال‌های پیش داشتند و این، کار داوران را سخت کرده بود. اگر دست ما برای انتخاب بیشتر بازتر بود، امکانش بود چون همان طور که گفتم آثار به شکل قابل توجهی از نظر کیفی رشد کرده بودند. درباره بعضی از کتاب‌ها مجبور شدیم در میانه داوری کنارشان بگذاریم، حدود پنج شش عنوان کتاب‌هایی که شاعرهایشان تمایل به شرکت در رقابت ادبی نداشتند و ناشران بدون هماهنگی با ایشان اثر را برای دبیرخانه فرستاده بودند، بعضی از آثار هم با اصول ما تعارض داشتند، یعنی به علت تاریخ انتشار و یا قالب شعری کلاسیک‌شان واجد شرایط شرکت در رقابت این دوره نبودند.

این شاعر و مترجم افزود: یکی از ویژگی‌هایی که داوری این دوره را با داوری‌های قبلی متفاوت می‌کرد این بود که ما در جلسه داوران با همفکری دبیر جایزه دو بخش و زمینه تازه برای جایزه در نظر گرفتیم، بخش «مدایح بی‌صله» که ویژه شاعرانی‌ست که فکر می‌کنیم شعرشان قدر لازم را ندیده است و دیگری بخش «هوای تازه» ویژه شاعران جوانی که به رغم تجربه حضور کمتر در این حوزه، کار درخشانی انجام داده‌اند و امیدواریم در سال‌های آینده بیشتر بدرخشند. روند داوری در مجموع کاری زمان بر و دشوار بود که شرایط کرونایی هم کار را مشکل‌تر می‌کرد چرا که امکان برگزاری جلسات متعدد را نداشتیم، با این حال در نهایت امر کار را به فرجام رساندیم. این آثار به مرحله دوم می‌روند و داوران مرحله بعدی برگزیده نهایی را انتخاب خواهند کرد.

وی در ادامه اسامی برگزیدگان و بیانیه هیأت داوران جایزه را قرائت کرد که به شرح زیر است:

پیرو سنت دیرینه شاعرانی چون نیما یوشیج و احمد شاملو که آگاهی تاریخی شعرشان را تحول بخشیده و به شعری این‌جایی و اکنونی بدل کرده است، معیار اصلی گزینش و داوری در این دوره گفت‌وگوی شعر با تاریخ بوده است و حلول امر تاریخی در شعر؛ شعری که از نسبتِ خویش با تاریخیّتِ شعر پرسش‌گری می‌کند و چنین مهمّی را بدیهی نمی‌انگارد؛ شعری که زیرمتنش پرسش از جایگاه تاریخی شعر، این‌جا و اکنون است و سعی در تکوین نوعی آگاهی تاریخیِ فراخورِ امروز دارد. توجه به این امر، غفلت داوران را از معیارهای مهم دیگر چون زبان، خیال‌ورزی، فُرم‌اندیشی، بینش و بیان متفاوت در پی نداشته و کوشیده‌ایم با رویکردی تکثّرگرا و جامعیّت‌اندیشانه، از هر جریان شعریِ تاریخ‌دار که ثمره‌های امروزینش را به بار نشانده‌ست، نمونه‌هایی برگیریم که امکان اجماع بر سر کیفیّت‌شان وجود داشته باشد. از این رو سنّت‌های شعری مختلف را چون شعر زبان، شعر تجربه‌ورزانه دهه هفتاد، شعر دیگر، شعر حجم، شعر روایی، شعر کوتاه، منظومه‌ی بلند، شعر فرهیخته و مفهوم‌گرا به رسمیت شناخته‌ایم.

پیشاپیش واقف‌ایم که هر قضاوتِ انسانی را باید به دیده‌ای مشروط نگریست و چشم‌داشت کمال از آن نمی‌توان داشت، ما نیز دعویِ خلوص و حُسنی چنین را نداریم. امید که وسواس و تعهّد ما به قضاوتی عادلانه و منصفانه، امّا نه آسان‌گیرانه و بی‌خصوصیّت، از آن دست باشد که شاملو در شعر «در آستانه» چنین می‌خواندش: «بی‌ردای شوم قاضیان / ذاتش درایت و انصاف / هیأتش زمان.»

هیأت داوران مرحله اول ششمین دوره جایزه شعر احمد شاملو ضمن سپاسگزاری از استقبال و همراهی شاعران و ناشران گرامی به اطلاع می‌رساند از میان آثار ارسال‌شده برای دبیرخانه این دوره، ۱۶۹ عنوان واجد شرایط شرکت در جایزه بود و مورد داوری قرار گرفت.

دبیرخانه جایزه، مؤسسه الف. بامداد و داوران این دوره در نظر گرفته‌اند تا از این پس دو حوزه به جایزه‌ی شعر شاملو افزوده شود: «مدایح بی‌صله» برای قدردانی از شاعرانی که به‌رغم کیفیّت قابل‌ملاحظه‌ی شعرشان و سال‌ها استمرار در کار شاعری، قدری را ندیده‌اند که بشاید؛ و «هوای تازه» برای معرفی شاعرانِ نوگامی که شعرشان نویدبخش آینده خواهد بود. شاعران این دو حوزه، هر سال در مرحله نخست انتخاب و معرفی می‌شوند و جوایزی در مراسم پایانی به ایشان تعلّق خواهد گرفت.

منتخبین حوزه‌ی «مدایح بی‌صله»

مجموعه‌شعر از هر از گاه، مظاهر شهامت، نشر سیب سرخ.

جنون دارد این دوچرخه، ایرج ضیایی، نشر سیب سرخ.

منتخبین حوزه‌ی «هوای تازه»:

تر از باد، پری‌ناز سعیدی، نشر شانی.

ریشه‌های سنگ، کسرا تبریزی، انتشارات مهر و دل.

هیأت داوران مرحله نخست ششمین دوره جایزه شعر شاملو اسامی کتاب‌های راه‌یافته به مرحله دوم را به شرح زیر اعلام می‌کنند:

۱. اینجا نیروی جاذبه کمتر است، رزا جمالی، انتشارات مهر و دل.

۲. تعطیلات، صادق کریمی، نشر هشت.

۳. تنها برف می‌تواند، رؤیا روزبهانی، انتشارات فصل پنجم.

۴. چرخ زدن با دلتنگی، محمدباقر کلاهی اهری، انتشارات آرادمان.

۵. چرخ کاترین، زهرا زمان، نشر مایا.

۶. خالکوبی پروانه بر اژدها، بهزاد خواجات، انتشارات فصل پنجم.

۷. خواب موریانه‌ها، یونس گرامی، نشر سیب سرخ.

۸. خونیکا، زهرا حیدری، نشر هشت.

۹. شعر بلند شرایط، فرشاد سنبل‌دل، نشر افراز.

۱۰. فتحه، متین عابدی، کتاب فانوس.

۱۱. فریاد مویرگ‌های کف دست، فرشید فرهمندنیا، انتشارات آسنی.

۱۲. کپور در آب‌های سیاه، سیروس نوذری، نشر سیب سرخ.

هیأت داوران نخستین مرحله‌ی ششمین دوره‌ی جایزه‌ی شعر احمد شاملو

احمد پوری، علی ثباتی، هوشنگ چالنگی

گفتنی است ویدئوی شعرخوانی برگزیدگان مرحله اول در سایت جایزه قابل مشاهده است.